Filipino Lectures

2 Uri ng Pagpapahayag

1. Pasalita
• 3 salik kung paano nakapagsasalita ang tao
1. Enerhiya - ang pinanggalingan ng lakas
2. Artikulador - kumakatal or nguminginig na bagay
3. Resonador - patunugan
2. Pasulat

Katon - lumang alphabet

Kartilya - sa kastila alphabet

8 na hiram na titik ay ang c, x, f, z, v, ñ, q, j

Ponema - makabuluhang tunog

4 NA BAHAGING MAHALAGA SA PAGBIKAS NG TUNOG

1. Dila at panga
2. Ngipin at labi
3. Matigas na ngala-ngala (itaas)
4. Malambot na ngala-ngala (likod)

Diptonggo 

• aling mang pantig na sinusundan ng malapatinig na W at Y, sa loob ng isang pantig ay tinuturing na diptonggo
• Laging nasa huli
• Aw -- bahaw, lugaw, kantyaw
• Iw -- giliw, aliw
• ow - bow

Klaster

• puwede -->  pu-we-de
• ewan --> e-wan
• baba --> ba-ba
• Inisyal
• PL - plasa, pluma, plaka, plantsa, plato
• Hulihan
• YK - keyk, peyk, bayk

Tono -- may intuition

Antala -- pinaghihiwalay ng kama (,)

PANGHIHIRAM NG SALITA

Nanghihiram tayo ng salita upang mapalawak ang ating talasalitaan

3 Paraan ng Panghihiram

1. Humahanap tayo ng salitang Pilipino na katumbas ang kahulugan ng salitang hiniram
• Halimbawa: 

  Salitang Hiram	Katumbas
  Calle	Daan, Lansangan, Kalsada
  Juego	Sugal, Laro
  Dekorasyon	Palamuti

2. Binabaybay natin sa Filipino ang salitang hiniram
   • Halimbawa:
     

     Salitang Hiram	Katumbas
     Cigarillo	Sigarilyo

3. Tuwiran nating ginagamit ang salita subalit nilalagyan natin ng panlapi. Sa dahilang, tayo ay sinakop ng mga Kastila ng may 300 taon kung kaya marami tayong salita na hiram sa kanila
• Halimbawa:
  

  Salitang Hiram	Katumbas
  Cadena	Kadena
  Cebolla	Sibuyas

• Tulad ng sa Agham, isinusulat ng Orihinal na hiram na anyo.
• Halimbawa: 
• Photosynthesis
• Chlorophyll
• Xylem
• X-ray
• Carbon Dioxide
• Anatomy
• Oxygen
• Chemical
• Helium
• Chemistry
• Chloroform
• Evaporation
• Sodium
• Magnesium
• Potassium Per Chlorate

Pantig -  ay ang bawat galaw ng bibig sa pagbigkas ng salita

Halimbawa: 

ako - a-ko	talaga - ta-la-ga
pula - pu-la	palda - pal-da

Pangalan - Ang salitang tumutukoy sa mga tao, bagay, hayop, at lugar.

Halimbawa:

tindera	palengke	prutas	tinda
Inay	Tanay	gulay	bahay

TAMANG PAG GAMIT NG BALARILA

1. ang - ginagamit kung isa lang ang pinag-uusapan.
2. ang mga - ginagamit kung higit sa isa ang pinag-uusapan
3. ito -  ay ginagamit kung ang bagay na pinag-uusapan ay malapit sa nagsasalita
4. iyan - ay ginagamit kung ang bagay na pinag-uusapan ay malayo sa nagsasalita at malapit sa taong kausap
5. iyon - ay ginagamit kung ang bagay na pinag-uusapan ay malayo sa nagsasalita at sa kausap.
6. NANG
• kapag umuulit ang kilos.
  halimbawa:
  
  

  kain nang kain asa nang asa	tawag nang tawag tiis nang tiis
  tanong nang tanong hintay nang hintay	hingi nang hingi bigay nang bigay

• Kapag sinasagot ang tanong na PAANO
  Paano tumakbo si Ben?
            Tumaktakbo si Ben nang matulin.
            Tumatakbo si Ben nang nakapikit.
            Tumaktakbo si Ben nang walang tsinelas.
• Kapag UMUULIT ang KILOS
            Takbo nang takbo si Ben kahapon kaya siya ubo nang ubo ngayon.
• Kapag sinasagot and tanong na GAANO
            Gaano kalaki ang itinaba ni Ben? Tumaba si Ben nang bahagya.
            Gaano siya katagal nakulong? Nakulong siya nang isang taon.
            Gaano kalayo ang nilakad niya? Naglakad siya nang isang kilometro.
• Ibang salita sa NOONG (when)
            Nang isilang ka sa mundong ito, laking tuwa ng magulang mo.
            Wala na raw pagkain nang dumating ako sa handaan.
• Ibang salita sa PARA at UPANG
            Maligo kang maigi nang bumango-bango ka naman.
            Halina't tumaya sa lotto nang yumaman tayo.
• Para mas masarap bigkasin ang NA
           Puwede na pumasok.
           Puwede nang pumasok.
         
          Ang mamatay na dahil sa'yo.
          Ang mamatay nang dahil sa'yo.
• Kapag katabi ng salitang MAAGA (early)
          Uuwi ako nang maaga bukas.
          Dumating ka nang maaga bukas.
• d
7. NG
• Kapag sinasagot ang tanong na ANO
  Ano ang kinain ni Ben?
            Kumain si Ben ng pansit na malamig
• kapag PAGMAMAY-ARI (possession)
            Mahilig siyang kumain ng talbos ng kamote.
            Nakabingi ang tahol ng aso ng kapitbahay.
            Kabarkada ko ang apo ng lolo ng tita ng kaklase ko.
• Kapag sinasagot ang tanong na KAILAN
           Kailan umuwi si Ben?
                    Umuwi ng umaga (morning) si Ben.
                    Umuwi ng tanghali si Ben.
• Kapag tunkol sa ORAS at PETSA
           Gumigising ako tuwing ikapito ng umaga (7am).
           Sa ikalima ng Disyembre ang kaarawan ko.
           Darating ako bukas ng umaga.
• Kapag UBOD NG, PUNO NG, SAKSAKAN NG (hitsura)
           Ubod ng ganda ng bulaklak na ito.
            Puno ng kasamaan si Celina.
8. DIN o RIN, DAW o RAW, DITO o RITO
• Kung natatapos sa A,E,I,O,U at W,Y ang sinusundang salita, ang D ay nagiging R.
            Gusto raw ni Ben ang kalooban ni Allegra.
            Maraming makikilektang kabibe rito
            May kalabaw rin kami sa bukid.
• Kung di natatapos sa A,E,I,O,U at W,Y ang sinusundang salita, mananatili ng D.
            Ahas daw ang nakita nila sa dagat.
            Nauntog din si Perla sa dingding.
            Maraming mahuhuling hipon dito. 
• espesyal na kaso ng din o rin; kung nagtatapos sa RA, RE, RI, RO, RU at RAW, RAY ang naunang salita, D ang gagamitin imbis na R.
            May pari din sa may sementeryo.
            Namalengke si Marie doon.
            Ilang araw daw na malungkot si Ben.

Source ng Balarila http://pcdspo.gov.ph/downloads/WIKApedia_Booklet_2015_ed.pdf